Op 28 maart 2018 verscheen het boek bij uitgeverij De Morgenster Het mysterie rond Francis Bacon - Was hij Shakespeare? Beïnvloedde hij de denkwereld van de klassieke rozenkruisers? van Jaap Ruseler. Daarin betoogt hij onder meer dat de naam William Shakespeare één van de vele synoniemen was van de Engelse staatsman, filosoof en wetenschapper Francis Bacon. In 2010 was al een uitgave van de symposionreeks uitgekomen, nummer 21 met de titel Het onzegbare in het werk van William Shakespeare. Daarin is onder andere een voordracht van Jaap Ruseler opgenomen. Hieronder volgt een gedeelte uit die voordracht.
Graag zou ik in deze voordracht enige ervaringen en gedachten met u delen over William Shakespeare en zijn werk. Doel daarbij is dit in een groter verband plaatsen, waardoor we het kunnen zien als een belangrijk aspect van een mensheidsvernieuwende impuls die rond het jaar 1600 plaatsvond.
Beroepsmatig was ik
al bezig met Shakespeare, maar zo’n twintig jaar geleden sloeg de vonk over. Mijn ervaringen met het fenomeen Shakespeare en alles wat zich daarbij aandient heb ik ondergaan, als wat de Engelsen een ‘treasure trail’ noemen, het gaan van een pad dat naar een schat leidt. Er is een begin aan dit pad, maar geen einde. Het vraagt inspanning, maar het brengt inspiratie en vreugde.
Het ging er Shakespeare zeker om ons in een spiegel te laten kijken, opdat we onszelf zouden leren kennen. Hij stemt daarin overeen met de woorden ‘Mens ken uzelf…’ die boven de ingang van de tempel op de berg Parnassus stonden.
Het werk van Shakespeare omvat enige lange gedichten, een prachtige sonnettenclus van 154 sonnetten , - misschien wel de mooiste sonnettencyclus ooit geschreven- en 37 machtige toneelstukken. In engere zin is het werk van William Shakespeare van groot belang geweest voor Engeland zelf. Shakespeare heeft vijftienduizend verschillende woorden gebruikt, waarvan vele nieuw. Zo maakt hij van de arme Engelse taal een rijke taal. Veel zinsneden uit de toneelstukken zijn tot gevleugelde gezegden en spreekwoorden geworden, een verrijking van de taal.
De toneelstukken van Shakespeare behoren wereldwijd nog steeds tot de meest gespeelde toneelstukken. Dat is ook niet vreemd, want ze gaan over universele waarden die herkenbaar zijn voor iedereen. In de komedies gaat het over de liefde in al zijn schakeringen. Een hoofdpersoon, meestal een vrouw (hoe kan het ook anders), is de personificatie van de onbaatzuchtige liefde, de liefde die geen tegenstelling kent, en die eigenlijk niet van deze wereld is. Zo’n hoofdpersoon is Rosalinde in ‘As you like it’. Ze straalt deze liefde uit en zo trekt ze als het ware de andere personen met zich mee naar een hoger niveau van liefde.
De komedies eindigen altijd met een of meer huwelijken. Wie met Rosalinde wil trouwen zal een ontwikkeling moeten meemaken, die het karakter van een inwijding heeft.
Humor in woord en gebaar plus de nodige persoonsverwisselingen zorgen voor een blijmoedige atmosfeer in zo’n stuk. We noemen een komedie net voor niets een blij-spel. Het toneelstuk ‘De Koopman van Venetië’ wordt wel een ‘dark comedy’ genoemd. Er zit een tragisch klement in deze komedie.
In de tragedies gaat het over menselijke eigenschappen, die over het algemeen als negatief worden ervaren, zoals eerzucht, afgunst en jaloezie. Een voorbeeld van eerzucht vinden we in MacBeth. Het lijkt alsof de uiterlijke omstandigheden ervoor zorgen dat de eerzucht aangewakkerd wordt tot een verterend vuur, met desastreuze gevolgen. MacBeth doodt degenen die hem in zijn grenzeloze ambitie naar het koningschap in de weg staan. Shakespeare wil ons laten zien dat de verantwoordelijkheid voor deze grenzeloze eerzucht bij MacBeth zelf berust. Het probleem zit in hemzelf; hij staat tenslotte open voor de beïnvloeding van buiten!
Bij Shakespeare is er echter altijd hoop. Aan het eind, net voor zijn dood, komt MacBeth tot een zekere mate van inzicht. En zo gaat het met alle tragische helden in de toneeltukken.
In de historiestukken of histories komen de koningen uit het Engelse koningshuis aan de beurt, zoals Henry IV en Richard III. Ze worden ons getoond met al hun sterke en zwakke kanten. De toneelstukken werden ook aan het hof opgevoerd. Koningin Elisabeth I was niet blij met de onderhuidse kritiek op haar voorvaderen. Het was maar goed dat ze niet wist wie de toneelstukken werkelijk geschreven had: die zou het er zeker niet levend afgebracht hebben.
Het bestuderen en het beleven van het werk van William Shakespeare bracht me tot de conclusie dat dit werk geschreven moet zijn door een man van grote standing, een geniale entiteit. In de Italiaanse renaissance wordt Leonardo da Vinci een uome universale genoemd, een mens die alle toen bekende kennis beheerste. William Shakespeare stijgt daar naar mijn idee nog bovenuit. In zijn toneelstukken geeft hij blijk dat hij, behalve een enorme intellectuele kennis, de zogenaamde kennis van het hoofd, ook een geweldige kennis heeft van de wijsheidstradities, die we vandaag wel ‘de kennis van het hart’ noemen. We denken daarbij aan het hermetisme, het platonisme, het neoplatonisme, de kabbalah, dat is de joodse mystieke wijsheid, en vooral de diepere gronden van het christendom.
Bron: Het onzegbare in het werk van Shakespeare, symposionreeks 21
